Als ongelovige God ervaren??

Afgelopen zondag hoorde ik deze woorden: Geloven gaat niet over ervaren. Als je God niet ervaart ben je niet meteen een ongelovige.

En ik begrijp ook wel waarom deze woorden klonken. Het heeft alles te maken met de tijd waar wij nu in leven. Deze tijd wordt ook wel ‘Postmodernisme’ genoemd. En het lastigste aan deze tijd is dat het niet echt een duidelijke stroming is. Dat kan je wel zeggen van bijvoorbeeld ‘Het Existentialisme’[1].  Postmodernisme kan je meer omschrijven als een verzamelnaam van allerlei losse tendensen en gevoelens in deze tijd.

Wel is het duidelijk waar Postmodernisme is ontstaan. Na de periode van de verlichting, waarin het menselijk denken centraal stond, is men erachter gekomen dat het helemaal niet werkt. De Moderniteit is in een crisis geraakt, het menselijk denken is beperkt. En vooral het denken over goed en kwaad. De menselijke rede blijkt niet in staat een voor altijd vaststaand meetsnoer te geven voor wat goed en kwaad is.

En dat is behoorlijk ingrijpend, als men niet meer universeel kan weten wat goed en kwaad is. Want dan bedenkt iedereen dat voor zichzelf. En dat is precies Postmodernisme. Het zijn heftige voorbeelden maar door deze gedachte kregen Stalin, Hitler en andere dictators vrij baan. Iedereen bepaalt voor zichzelf wat hij of zij goed of fout vindt. En hoe filosofen ook probeerden om een gezamenlijke, eenduidige moraliteit te vinden, het lukte niet. De pluraliteit in de samenleving is te groot om een gezamenlijke denkrichting te geven. [2]

Als dus de Rede (het menselijk denken) het antwoord niet kan geven op wat goed en fout is waardoor bepaal je dan, of voor jezelf of voor anderen wat goed of fout is. En dan komt het gevoel of de Existentie om de hoek kijken. Het onderbuikgevoel of de ervaring kan ons vertellen wat goed of fout is. In de filosofie wordt dat de Empirische waarneembaarheid genoemd. Het gaat niet meer over wat er bestaat maar wat men vindt. Zinnen als ‘wij vinden dat..’ zijn zinnen die zeer Postmodern zijn.

In de loop van de tijd heeft deze trend zich ook voortgezet in de kerk. De nadruk lag een lange tijd op de Rede, op wat vanuit het verstand over God gezegd kan worden. Maar dat is na verloop van tijd veranderd in wat van God ervaren kan worden. God moest als het ware gevoeld worden voordat men kon zeggen of God bestond of niet. En dat is best een lastige lijn, want wanneer ervaar je God?

En dat is precies waar deze predikant ook tegenaan liep. Hij beschouwt de ervaring niet als een stabiele basis om te geloven. Je bent dus niet een ongelovige als je God niet ervaart.

“Je bent niet een ongelovige als je God niet ervaart.”

Echter is de andere kant op geredeneerd het nog lastiger. Ben je wel een gelovige als je God ervaart? Logischerwijs zou dat wel kunnen in een zin met een dubbele ontkenning. Dit is best een probleem want wat is geloven nu eigenlijk dan nog en wanneer ben ik een gelovige. In de loop van de jaren is er wel een antwoord gekomen. De Britse filosoof Alasdair MacIntyre poneert een antwoord op het probleem van de moderniteit vanuit de Gemeenschap. Niet het individu bepaalt wat goed en fout is maar de traditie van de gemeenschap bepaalt dat. Om het even wat makkelijker te zeggen: Iets wat vroeger honderden mensen goed vonden is nu niet ineens verkeerd geworden.  

MacIntyre opent dus een weg waar ook het geloof zich in kan vinden. Het geloof past zich wel in een gemeenschap, kerken heten ze. Deze gemeenschappen zijn in het bezit van een aloude morele traditie van wat goed of fout is en vooral ook wat het geloof is.

We zullen het allemaal wel herkennen denk ik, de ervaring van God. Maar is dat nou echt zo, kun je God ervaren? En wat moet je daar dan mee? Ik kan je gerust stellen, als je denkt dat je God niet ervaart, ben je niet per se een ongelovige. Je hoeft niet per se God te voelen om een gelovige te zijn.

In mijn volgende blog hoop ik hier verder op in te gaan. Ik ga proberen een antwoord te geven op het probleem van het gevoel en het probleem van het denken in goed of fout. Dat doe ik samen met MacIntyre.

[1] Het Existentialisme is een stroming die voorkomt in de 20ste eeuw en vooral een houding heeft van eigen verantwoordelijkheid. Iedere persoon is verantwoordelijk voor zijn eigen daden en eigen lot. Onder andere filosofen als Kierkegaard en Nietzsche zijn hier erg bepalend in geweest.

[2] G. van den Brink Oriëntatie in de Filosofie (Zoetermeer; 2007) 341vv.