Het Begin

Nadat de vorige keer de schepping van de mens is behandeld is het nu wel tijd voor het begin van de schepping. Ook daar is iets frappants mee aan de hand. Wie in de Nederlandse Bijbel het verhaal van de schepping leest, leest over een begin. Een begin waarin God, de hemel en de aarde schiep.                

Wie Hebreeuws kan lezen en begrijpen kan tot hele andere opvattingen komen. De vertaling zoals het in veel Bijbels is vertaald is niet altijd accuraat en is zelfs vaak verkeerd. Om dat goed te begrijpen ga ik naar de Hebreeuwse tekst en probeer ik op een goede manier uit te leggen hoe de woorden er staan en wat ze betekenen.

Er zijn een aantal woorden erg belangrijk in het begin van de Bijbel dat is het woord voor begin ( בְּרֵאשִׁית bresit) en het woord voor Scheppen (בָּרָא bara). Dit zijn gelijk ook de eerste woorden van de Bijbel. Hier is iets mee aan de hand. Bresit bestaat uit een lidwoord b en een naamwoord resit. Resit komt van het Hebreeuwse woord r’os wat hoofd of begin betekent. Het heeft de betekenis van iets dat aan het hoofd staat, het hoofd is of iets dat aan het begin staat. Er is echter iets mee aan de hand. De meeste vertaling zijn: ‘In het begin..’. Dat is in het Nederlands bepaald. In het Hebreeuws kan een naamwoord ook bepaald zijn maar dan moet dat in combinatie van het woord -ha zijn of in de vorm van een status constructus (x van een y).

                Op het moment dat dit woord een Status Constructus is wordt een woord bepaald door een eigennaam of bepaald woord na dit woord. Bijvoorbeeld ‘het paard van de koning’ kom je in het Hebreeuws tegen als sus hamelech waarin dus het bepaald lidwoord voor het tweede woord staat maar aangezien het daarmee bezit aangeeft is het eerste woord ook gelijk meebepaald. Het eerste woord staat in de zogenaamde stratus constructus en is daar qua vorm ook aan te herkennen en het tweede woord staat in de Status rectum wat de normale vorm voor een woord is. Het vormt zo gezamenlijk een klankeenheid, de klemtoon komt ook op het tweede woord te liggen en niet op het eerste woord.

Dat zou dus ook het geval kunnen zijn in Genesis 1:1. Alleen, het tweede woord na bresit is geen eigennaam of zelfstandig naamwoord maar een werkwoord. In het Hebreeuws kan een naamwoord in dit geval bresit bepaald worden door een werkwoord. Om zeker te weten dat we hiermee goed zitten is er nog een andere truc. In een status constructus vorm heeft een naamwoord wel eens een andere vorm. We hebben gezien dat resit van r’os afstamt. Dat ziet er anders uit. Dat komt omdat resit, de status constructus vorm is van r’os. Dat maakt het interessant. Want we zien nu dat de vorm van bresit er op duidt dat dit woord in status constructus staat en dus samenvalt met het werkwoord voor Scheppen. Dit kan wel in het Hebreeuws, het komt vaker voor alleen is deze vorm van Genesis 1:1 wel heel apart. We spreken dan ook van een Asyndetische Gesubstantiveerde zin.

Dit heeft wat meer uitleg nodig. Gesubstantiveerde zinnen komen in vele talen voor. Ik zie een boek, is in het nederlands een goede zin. Een Onderwerp, persoonsvorm en lijdend voorwerp in één zin. Het kan in het Nederlands ook dat een lijdend voorwerp niet bestaat uit een zelfstandig naamwoord maar uit een hele zin. Als ik bijvoorbeeld in een zin wil omschrijven dat ik iemand zie komen moet ‘hij komt’ als lijdend voorwerp tot zelfstandig naamwoord maken. Dat betekent dat de zin ‘ik zie hij komt’ geen goede grammaticale zin is maar ‘ik zie dat hij komt’ is dat wel. Ik heb dan ‘hij komt’ omgezet tot een zelfstandig naamwoord door het woordje ‘dat’. Het gedeelte ‘dat hij komt’ noemen we een objects-  of lijdendvoorwerpszin. Dit kan ook een subjects-  of onderwerpszin zijn als we dit korte zinnetje op de plaats van het onderwerp zetten (dat hij komt is leuk).

Gesubstantiveerde zinnen bestaan ook in het Hebreeuws. Deze zinnen worden voornamelijk voorafgegaan door het woord ki of ‘aser. 1 Samuel 18:15 is in dit geval een mooi voorbeeld van een objectszin. [1] In Genesis 1:1 staat dit voegwoord niet. Er wordt geen ki en ‘aser gebruikt. We spreken dan van een asyndetische zin. In het Nederlands klopt dit grammaticaal niet. Dus het zinnetje ‘ik zie hij komt’ is een asyndetische zin maar in het Nederlands hebben we afgesproken dat dit niet kan. In het Duits en Engels komen dit soort asyndetische zinnen veel meer voor. [2] Ook in het Hebreeuws is het mogelijk een asyndetische zin te maken. In bijvoorbeeld Jeremia 46:5 staat geen voegwoord ci of ‘aser maar toch wordt de zin ‘zij zijn verschrikt’ zonder verbinding aan de hoofdzin ‘ik zie’ geplakt. In dit geval is het een asyndetische gesubstantiveerde zin.

We hebben gezien dat in Genesis 1:1 het woordje voor ‘begin’ in status constructus staat. Meestal wordt dat verbonden met een zelfstandig naamwoord. We hebben nu gezien dat een gesubstantiveerde zin bestaat uit een hele zin die gemaakt is tot zelfstandig naamwoord. Dan zien we in het Hebreeuws iets leuks. Dat een woord dat in de status constructus staat verbonden wordt met een gesubstantiveerde zin wordt verbonden is heel normaal. Zo zien we in Leviticus 4:33. Hierin wordt een hele zin ‘men slacht het brandoffer’ door middel van  een verbindingswoord ‘aser verbonden met een woord dat in de status constructus staat ‘de plaats van’.[3] Dit is nog een syndetische gesubstantiveerde zin die in status constructus staat maar in het Hebreeuws is het ook mogelijk zo een zin te creëren zonder een verbindingswoord. In 1 Samuel 25:15 staat een woord in de status constructus (alle dagen van) dat in verbinding staat met de gehele zin (wij trokken met hen op) die op de plaats van het Lijdend voorwerp staat maar zonder verbindingswoord wordt gekoppeld. [4] 

“De Bijbeltekst is niets zonder zijn directe omgeving waar het zich in begint en daarom zonder betekenis als we het alleen grammaticaal bestuderen.”

Dat lijkt wel heelveel op de situatie in Genesis 1:1. We hebben een woord dat in de status constructus staat en dat we dus de zin verder moeten afmaken met een zelfstandig naamwoord. Dus de constructie wordt dan ‘in het begin van (dat) God schiep de…’. Dit is geen correct Nederlands en daarom wordt de vertaling: “Toen God begon met het scheppen van de hemel en de aarde..”. Hierin zien we een duidelijk verschil met de gangbare nederlandse vertalingen van de Bijbel. De HSV heeft bijvoorbeeld: “In het begin schiep God de hemel en de aarde”. Deze Nederlandse zin mag dan grammaticaal in het Nederlands kloppen maar geeft geen blijk van het feit dat de vertalers begrepen dat er een andere Hebreeuwse constructie onder zit. Dit vormt een aparte zin maar, om dat verder in andere blogposts nog meer uit te werken, het vormt 1 zin met vers 3. [5]

Op deze manier komt er wel wat meer aan het licht over hoe de vertaling van de Bijbel precies werkt. We hebben nu gezien hoe grammaticaal ingewikkeld het soms is maar dat is pas de eerste stap. De Bijbeltekst is niets zonder zijn directe omgeving waar het zich in begint en daarom zonder betekenis als we het alleen grammaticaal bestuderen.

[1] “En Saul zag dat hij zeer succesvol was.” Deze Objectszin is duidelijk door het woordje ‘aser in de Hebreeuwse tekst.

[2] Ich glauber, er kommt (zonder das) en I know he is ill (zonder that) zijn twee kloppende zinnen.

[3] De vertaling luidt dan ‘op de plaats van waar men het brandoffer slacht’.

[4] De vertaling luidt dan ‘alle dagen (dat) wij met hen optrokken’.

[5] Alle informatie uit deze blog komt grotendeels uit het reeds gepubliceerde artikel van Martin F.J. Baasten ‘Beginnen bij het begin. Over Genesis 1:1’, Alef Beet. Tijdschrift van de vereniging tot Bevordering van Kennis van Hebreeuws 12/1 (2002) 13-26.