Gemeenschap als doel

Wie bepaalt nu wat goed is? Met die vraag was de vorige blog gevuld. Aangetoond was dat nu in de Postmoderne periode de emoties en het gevoel bepalen wat goed is.

Dat is echter een behoorlijke uitdaging. Het gevoel bedriegt nogal eens en iedereen ervaart bij hetzelfde iets anders. Het creëert veel afgescheiden groepen en de eenheid is dan weg.

Het woord van 2024 wordt door vele mensen omschreven als Polarisatie door Van Dale. Dat legt niet alleen de sfeer neer van 2024 maar het is ook exact het probleem van deze tijd. We zijn verdeeld geraakt en missen elkaar in overwegingen, standpunten en vooral ook in richting. We vinden allemaal iets anders van bijvoorbeeld de overheid, de kerk en maatschappelijke problemen. Onze eigen meningen en ervaringen staan daarin altijd vooraan. Het vormt geen oplossing, wat dan wel?

In het vorige blog introduceerde ik Alasdair MacIntyre, een britse Filosoof die dit probleem aankaart en beschrijft. Daarnaast poneert hij ook een oplossing.

Als filosoof ziet MacIntyre dat ethische redeneringen vandaag niet steekhoudend zijn. Het recht op bijvoorbeeld leven wordt sterk individualistisch gekleurd en iedereen heeft dus recht op zijn of haar eigen leven. Maar we vechten wel allemaal Abortus aan. Hierin ziet hij een groot probleem, we letten alleen op onszelf want waar is het recht van het geaborteerde kind? Zo merkt hij op dat we steeds meer het goede en het kwade tegenover elkaar afwegen. We zijn niet bezig om alleen maar het goede te kiezen maar we kiezen zo min mogelijk het kwade. Bij bijvoorbeeld oorlogvoering zijn burgerdoden ingecalculeerd als kwaad tegen over het goede van die oorlog. Een kromme redenering waar we niet meer uit gaan komen.

MacIntyre ziet nog iets opmerkelijks. Elke keer als een Ethist of Filosoof een ethisch dilemma wil oplossen met antieke ethici als Aristoteles of Augustinus stuit het op weerstand uit deze tijd. De argumenten daarvoor zijn dat de oude Ethici uit geredeneerd zijn en geen oog hadden voor de Morele ethiek waar wij nu in leven.

MacIntyre overziet in zijn boek vele jaren van deugd ethiek. Hij beschouwt de klassieke deugdethiek vanuit Aristoteles, Kant met zijn Utilitarianisme[1], Nietzsche, Karl Marx en vele moderne deugd ethici. Hij zet sterke punten en zwakke punten tegenover elkaar en vooral ook hoe dat allemaal zichtbaar is geworden in de moderne samenleving van nu.

Hij ziet sterk dat de moderne samenleving van nu wordt gekleurd door Individualisme en dus ook individualistische deugden. De mensen zijn nu meer geïnteresseerd in hun eigen Imperium dan dat van een ander en vechten dus ook voor henzelf.

MacIntyre ziet dat als een probleem voor onder andere de rechtspraak waarin dus twee individuele ideeën van rechtvaardigheid tegenover elkaar komen te staan en de rechter maar moet besluiten welke het meest rechtvaardig is.

“Dat geeft doel, je zet je eigen deugden en eigen wensen opzij om het grotere geheel te dienen.”

Net hierboven staat het woordje Imperium schuingedrukt. Dat is omdat MacIntyre met dit woord aan de haal gaat. Hij ziet namelijk dat voordat de deugd echt zijn ingang heeft genomen in de grote samenleving het Romeinse Rijk als het grote voorbeeld van hoe wij vandaag de dag rechtvaardig moeten zijn. In het Romeinse Rijk bestond er niet zoiets als een individualistische rechtvaardigheid maar iedereen vocht er voor om het Romeinse Imperium te kunnen laten bestaan. Het ging om de toekomst van het Romeinse Rijk. De gemeenschap om elkaar heen gaf eenzelfde richting. Dat is waar MacIntyre heen wil. Niet een nieuw Romeins Rijk stichten maar meer nadruk leggen op gemeenschappen. Dat geeft doel, je zet je eigen deugden en eigen wensen opzij om het grotere geheel te dienen. Het Romeinse Rijk laat zien dat dat best goed werkt. De boodschap voor vandaag is dus niet om de deugd maar overboord te gooien. De boodschap voor vandaag is om elkaar op te zoeken, een gezamenlijk verhaal te creëren en echt ergens voor te willen gaan. [2]

Dat dit verhaal van MacIntyre niet uit de lucht komt vallen viel mij al een aantal keer op. In De Leegte voorbij gaan Esther van Fenema en Joost Röselaers met bekende wetenschappers en denkers om de tafel. Zij zien dat Nederland een verhaal mist, een eenduidig aan elkaar geregen verhaal waar we voor willen vechten.[3] Daarnaast luisterde zijn er meerdere podcast afleveringen van de Ongelofelijke Podcast waarin Stefan Paas en David Boogerd bijvoorbeeld in gesprek gingen met Beatrice de Graaf en Kajsa Ollongren waar dezelfde vraag en hetzelfde probleem ten tafel komt: Wat is ons grote verhaal en wat dragen we over aan de volgende generatie waar een moreel appel in zit? En waar vechten we nog voor in deze tijd? Vechten we alleen tegen een oneerlijke strijd of proberen we ook echt iets neer te zetten waar we ons allemaal voor durven te geven? [4]

Dit laat aan alle kanten zien dat de vraag van MacIntyre absoluut niet raar is. We zijn de grond onder onze voeten aan het kwijtraken en dreigen te verzanden in individualistisch drijfzand.

Wat moet de kerk hier nou mee? Ook de kerk is niet geheel ongevoelig voor wat zich in de wereld afspeelt. En toch heeft de kerk wel een kracht die ze kan gebruiken. De kerk bestaat uit een gemeenschap en heeft een doel. Dat doel is om God lief te hebben en onze naaste als onzelf. De Kerk moet een grote rol gaan spelen in het vormen van een gezamenlijk verhaal wat zich baseert op Liefde, wederliefde, rechtvaardigheid en dienen. En dat allemaal in het licht van de Grote God die zich daar boven stelt als grote overziener van de tijd. Het wordt tijd om dan ook de Bijbel in te duiken en te zien wat voor groot verhaal zich daar afspeelt en hoe dat ons kan helpen ons verhaal te vormen.

[1] Met Utilitarianisme wordt bedoeld dat Immanuel Kant het goede zag door Consequenties van acties en algemene vrolijkheid.

[2] Alasdair MacIntyre After Virtue (London;2007).

[3] Esther van Fenema & Joost Röselaers De Leegte Voorbij (Amsterdam;2023).

[4] Zie aflevering 199 met Kajsa Ollongren en 209 met Beatrice de Graaf.